R E I M E F I E B E R

Ewa Klajman-Gomolińska (1966) – poetka, pisarka, eseistka i krytyk literacki, autorka 2 książek prozatorskich i 5 tomów poezji. Milczenia z Bogiem to najnowszy zbiór wierszy (2010), z posłowiem Piotra Sanetry, który tak oto je rekomenduje: „są wielobarwną tkaniną słów i emocji nimi wyrażonych. Tworzą ją przede wszystkim silne sploty podstawowych pierwiastków życia: męskości i kobiecości. To one określają odmienne formy doświadczania rzeczywistości, rodzą napięcia wynikające z potrzeby dopełnienia. Ciężar samotności wzmaga tę potrzebę, ponagla do dążenia ku pełni. Doskonałym wyrazem pełni jest Bóg, a zatem trwanie przy Nim, odczuwanie Jego obecności, „milczenie” z Nim jest początkiem powrotu do Raju, do stanu pierwotnej jedności całego stworzenia.” Tyle posłowie.

Jak jednak wejść w świat bohaterki, świat poetki, która otwiera tom takim oto arspoetyczno-autotematycznym wyznaniem: Zredukowana do wersu Prawie mnie nie ma w lustrze/ Prawie nie mam cienia Tu jest tylko samotna ściana [Mój wyraz], by chwilę później wprost obwieścić zasady swojej literackiej gry i puścić do czytelnika oko: Tworzę anagramy z braku perspektyw/ Taki haczyk dla węszących krytyków [ibidem], a następnie – uciekając od ironii w stronę intertekstualnych aluzji – stwierdzić: dobrze czuję się tylko w samym miąższu pomarańczy [ibidem] (tomik z 2007 r. był zatytułowany W samym miąższu pomarańczy)?

Jak podejść do poezji, która traktując o sprawach najwyższej wagi i powagi, na każdym kroku bawi się słowem, bywa nonszalancka, dowcipkuje? Instrukcję podsuwa nam sama autorka. Dystans. Do tworzywa językowego, do sztuki, do świata, a nade wszystko – do siebie. Nawet mimetyzm widzę już tylko w nawiasie/ Okulary są do mnie bardziej przywiązane niż/ Ja do ja. [ibidem].

Przedmiotem lirycznych rozważań poetki tak świadomej siły słowa, tak chętnie i zręcznie rozgrywającej paradoksy językowe, rozbrajającej frazeologizmy, wychwytującej na każdym kroku dwuznaczności, musiało stać się i samo wierszo-pisanie, nieodłącznie wszakże związane z niemocą twórczą, z czekaniem nad kartką, aż przemówi czcionką numer 12 [Skrzydło smoka], i język jako tworzywo, w którym można odcisnąć rzeczywistość: skoro już przyszła do mnie/ ta historia to niech siądzie/ I poopływa twardy język z każdej strony/ By lżej przekazać ją zachciał/ (…) [by] powracała każdym snem/ Który urywa się jeszcze nad ranem. [* * * (Więc skoro już)].

Jednak dopiero spoza tych metapoetyckich wątków i spoza semantycznej żonglerki wyłania się istota dociekań Klajman-Gomolińskiej, a naturalnym do niej tropem jest tytułowy wiersz, w którym liryczna bohaterka zwraca się do Boga: zbliżam się do ciebie/ Jak do wielkiej tajemnicy/ I za każdym razem odkrywam/ Naszą wspólną doskonałość [Milczenie z Bogiem]. Wyznanie z jednej strony niezwykle odważne, na granicy poufałości, z drugiej jednak – w zgodzie z tym, co sam Bóg miał powiedzieć w ostatni dzień stworzenia (Księga Rodzaju 1:26). I jeśli Chrystus mówi dalej do bohaterki wiersza Idź/ Pohuśtaj się z dziećmi Nie klęcz tyle [ibidem], zaczynając od jednoznacznie dekodowanego Idź, to czuć spomiędzy tych wersów już nawet nie wiarę, a pewność, że Bóg naprawdę ma dla człowieka więcej wyrozumiałości niż przypuszczamy, że naprawdę stał się Człowiekiem i zamieszkał między nami, choć na swoich warunkach: Czasami nie będę się do ciebie odzywał/ Pomilczymy razem/ Zobaczymy jak gasną jeziora [ibidem]. Boskie atrybuty mijają dużym łukiem obszar dosiężny dla ludzkiego poznania, nasza percepcja nie jest w stanie objąć istoty Stwórcy, jednak to właśnie we wspólnym i niezakłóconym milczeniu jest szansa na poznanie, zrozumienie, wreszcie – na dialog. Szansa na to, by razem zobaczyć, jak gasną jeziora. Bóg proponuje człowiekowi, by dostrzegał Go w Jego dziele: wyjdź ku słońcu Wyjdź z szafy Wyjdź ku mnie/ I patrz na mnie poza kościołem/ Poza świadomością/ Między wierszami [ibidem], by nie starał się rozumieć Boga samego w sobie, ale rozglądał się wokół: módl się nie tylko do nieba/ daj szansę ziemi i módl się też twarzą do ziemi/ Aż mech się nawróci (…) Bo ja tu cały czas jestem Siedzę przy tobie i milczę/ Więc i Ty milcz razem z Bogiem. [ibidem].

Jednak Milczenia z Bogiem to rozważania idące nie tylko w tytułowym kierunku, bohaterka bywa i na drugim biegunie – a tam w świetle wiersza dzieje się operacja na żywym organizmie: Niech pani zostawi religię Kościół jest po to by za mordę trzymać [Seans u psychologa klinicznego po próbie samobójczej]. Cynicznie można by uznać, że to także apel o patrzenie poza kościołem, tyle, że w zupełnie inną stronę; propozycja godna Mefista, od którego można usłyszeć sporo prawd, jak to proste prawo psychologiczne, znane nałogowcom czy osobom zasiedziałym w toksycznych związkach: Drzwi klatki są już od dawna otwarte/ Zawsze były/ Ma pani syndrom wyuczonej bezradności.

Pomiędzy milczeniem z Bogiem a natrętną paplaniną psychologa, pomiędzy dobrem i złem, sacrum i profanum, pierwiastkiem żeńskim i męskim, pomiędzy przeciwieństwami, które autorka z pasją wychwytuje z rzeczywistości i wprawnie piętrzy w wierszach osadzając na kontraście, oksymoronie, paradoksie, pomiędzy odważnymi pytaniami, z którymi bohaterka liryczna w różny sposób próbuje sobie radzić (Uporządkuję sobie Platonem życie [Bombki deszczu]) – mieści się przestrzeń na to, co nawet jeśli nie stanowi sedna poezji Klajman-Gomolińskiej, to z pewnością tworzy jej metafizyczne ramy, emocjonalne tło, egzystencjalne podglebie: Jesteśmy oboje samotni w świecie napełnionym ludźmi [Samotność w sieci].

 

Izabela Fietkiewicz-Paszek

 

 

recenzja ukazała się w Gazecie Literackiej Migotania, nr  1(34)/2012